Kolie ze szklanych i bursztynowych paciorków, brązowe ornamentowane puzderko czy zespół tajemniczych palenisk obrzędowych to nieliczne z kilkuset artefaktów zabezpieczonych podczas prac wykopaliskowych archeologów z UW na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Krośnie. Publikacja tych odkryć jest efektem projektu pt. „Brakujące ogniwo – materiały z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Krośnie, pow. Pasłęk z badań w l. 1980-2010”, realizowanego przez Fundację Przyjaciół Instytutu Archeologii UW.

Krośnieńska nekropolia był obiektem badań archeologów z UW na przestrzeni trzydziestu lat. W trakcie kilkunastu sezonów badań prowadzonych w okresie od 1980 do 2010 roku dokonano wielu odkryć pozwalających bliżej poznać specyfikę jednej ze starożytnych kultur zamieszkujących obszar dzisiejszych ziem polskich, zwanej wielbarską.

Jej przedstawiciele u początków naszej ery zamieszkiwali tereny w delcie Wisły. Rejon ten był jednym z przystanków w znanej ze źródeł pisanych wędrówce plemion Gockich między Skandynawią a wybrzeżami Morza Czarnego.

Cmentarzysko w Krośnie to jedna z najbardziej znanych nekropoli z pierwszych wieków naszej ery położonych w starożytnej delcie Wisły. Mimo prowadzonych tu od ponad stulecia prac badawczych, dotychczas nie pojawiła się skondensowana publikacja prezentująca ich wyniki. Uporządkowanie, skatalogowanie i zilustrowanie artefaktów odkrytych w tym miejscu przez archeologów z UW w latach 1980-2010 postawili sobie za cel twórcy projektu „Brakujące ogniwo – materiały z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Krośnie, pow. Pasłęk z badań w l. 1980-2010”.

W jego realizację zaangażowani są naukowcy z Instytutu Archeologii UW oraz antropolodzy prowadzący badania nad zachowanymi ludzkimi szczątkami kostnymi z badanych grobów. Kierownikiem oraz głównym wykonawcą prac jest Agnieszka Jarzec, doktorantka z Instytutu Archeologii UW.

– Stanowisko posiada imponującą, ponad stuletnią historię badań. Pierwsze prace wykopaliskowe przeprowadzono tam już pod koniec XIX wieku, a pozyskane wówczas materiały w drodze działań wojennych uległy częściowemu rozproszeniu. Część z nich zachowała się do dzisiaj w zbiorach Museum für Vor- und Frühgershichte w Berlinie. O pozostałych posiadamy już tylko nieliczne wzmianki w dawnej literaturze lub prywatnych kartotekach przedwojennych badaczy. Po niemal stuletniej przerwie badania na nekropoli wznowili w latach osiemdziesiątych XX wieku badacze z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i z powodzeniem kontynuowali do roku 2010 – mówi Agnieszka Jarzec.

W ciągu wszystkich sezonów prac wykopaliskowych na tym stanowisku dokonano odkrycia ponad 500 obiektów archeologicznych, wśród których wyróżnić można pochówki inhumacyjne i ciałopalne, jak również zespół tajemniczych palenisk obrzędowych. Pozwala to pogłębić wiedzę dotyczącą zwyczajów przedstawicieli kultury wielbarskiej, a także zjawisk zachodzących w ich obrzędowości.

– Pozyskane artefakty obrazują relacje, jakie łączyły rejon starożytnego ujścia Wisły z innymi centrami ówczesnego świata antycznego – Imperium Rzymskim, ośrodkami skandynawskimi i nadczarnomorskimi – tłumaczy Agnieszka Jarzec.

Realizacja projektu zakończy się w tym roku kalendarzowym, a jego efektem będzie publikacja monograficzna dotycząca materiałów ze stanowiska w Krośnie.