Międzynarodowy zespół naukowców, do którego należy prof. Arkadiusz Sołtysiak z Wydziału Archeologii UW, przeprowadził badanie genomów ponad 700 osobników wczesnych cywilizacji, zamieszkujących region „Południowego Łuku”, czyli obszaru geograficznego łączącego Azję i Europę. Zebrane dane posłużyły do przetestowania różnych hipotez o rozwoju kulturowym i społecznym populacji w tym regionie od początków rolnictwa do późnego średniowiecza. Wyniki badań zostały przedstawione w trzech artykułach, które ukazały się w czasopiśmie „Science”.

Badania archeogenetyczne zostały przeprowadzone przez międzynarodowy zespół ponad 200 naukowców, kierowany przez prof. Rona Pinhasiego, prof. Songül Alpaslan-Roodenberg z Uniwersytetu Wiedeńskiego oraz dr. Iosifa Lazaridisa i prof. Davida Reicha z Uniwersytetu Harvarda. W projekcie wziął udział również prof. Arkadiusz Sołtysiak z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Naukowcy zebrali 727 genomów różnych osobników wczesnych cywilizacji z „Południowego Łuku” – regionu geograficznego rozciągającego się od Kaukazu i Lewantu (obszar Syrii, Palestyny, Jordanii, Libanu) przez Anatolię (kraina historyczna położona w dzisiejszej Turcji) i Morze Egejskie, po Bałkany. Region ten jest geograficznym „pomostem” pomiędzy Azją a Europą.

Uzyskane przez naukowców dane stanowią ponad dwa razy większy zbiór niż wszystkie zebrane dotychczas informacje w tym zakresie. Posłużyły one do testowania różnych hipotez, które pozwalają uzyskać bardziej usystematyzowany obraz powiązanych ze sobą historii ludów pojawiających się w tym regionie od początków rolnictwa do późnego średniowiecza.

Badacze podkreślają, że cywilizacje zamieszkujące niegdyś „Południowy Łuk” są nie tylko przodkami współczesnych mieszkańców tego regionu, ale wywarły również wpływ na całą historię ludzkości. Wiedza o ich migracjach i językach jest wciąż niepełna. Badania archeogenetyczne mogą rzucić nowe światło na sposób życia tych społeczności oraz – do pewnego stopnia – na rozprzestrzenianie się i zróżnicowanie ich języków.

– Połączenie danych paleogenetycznych i archeologicznych staje się coraz bardziej wyrafinowanym narzędziem w badaniach dawnych ludzkich społeczności – mówi prof. Arkadiusz Sołtysiak z Wydziału Archeologii UW.

Trzy artykuły opublikowane w czasopiśmie „Science” dotyczą: genezy i rozprzestrzeniania się języków indoeuropejskich („The genetic history of the Southern Arc: a bridge between West Asia and Europe”), pierwszych społeczności rolniczych i ich interakcji („Ancient DNA from Mesopotamia suggests distinct pre-pottery and pottery Neolithic migrations into Anatolia”) oraz zachowanych odrębności genetycznych we wschodnim basenie Morza Śródziemnego pomimo wyraźnych migracji ludów w okresie od epoki brązu do późnej starożytności („A genetic probe into the ancient and medieval history of Southern Europe and West Asia”).

Geneza i rozprzestrzenianie się języków indoeuropejskich

Wyniki badań genetycznych populacji z chalkolitu i epoki brązu, przedstawione w artykule („The genetic history of the Southern Arc: a bridge between West Asia and Europe”), sugerują, że ojczyzną rodziny języków indo-anatolijskich była Azja Zachodnia i dopiero wtórnie użytkownicy tych języków, czyli nieanatolijscy Indoeuropejczycy, rozpoczęli ekspansję z obszarów stepu na północ od Morza Czarnego. Około 7000–5000 lat temu ludzie pochodzący z Kaukazu przenieśli się na zachód do Anatolii i na północ do stepu. Niektórzy z nich mogli posługiwać się językiem poprzedzającym języki anatolijskie i indoeuropejskie. Wszystkie używane współcześnie języki indoeuropejskie wywodzą się od stepowych pasterzy, którzy reprezentowali kulturę grobów jamowych, pochodzącą pod względem genetycznym zarówno od kaukaskich łowców-zbieraczy (z domieszką bliskowschodnich rolników), jak i wschodnioeuropejskich łowców-zbieraczy.

Pierwsze społeczności rolnicze i ich interakcje

Drugi artykuł („Ancient DNA from Mesopotamia suggests distinct pre-pottery and pottery Neolithic migrations into Anatolia”) dotyczy genezy i zmienności najwcześniejszych populacji rolniczych na świecie. W publikacji przedstawione zostały nowe dane z Cypru, dorzecza górnego Tygrysu, północno-zachodnich gór Zagros oraz Armenii. Autorzy zbadali historię genetyczną społeczeństw, w przypadku których badania archeologiczne dokumentowały złożone interakcje gospodarcze i kulturowe, ale nie uwzględniały interakcji, które nie pozostawiają widocznych śladów materialnych. Wyniki badań pokazują przede wszystkim, że przedstawiciele wczesnych kultur rolniczych nie reprezentowali zwartej puli genowej, a pochodzili od lokalnych grup łowców-zbieraczy.

Okresy historyczne

W trzecim artykule („A genetic probe into the ancient and medieval history of Southern Europe and West Asia”) pokazano, że odrębności genetyczne odnotowane w epoce brązu we wschodnim basenie Morza Śródziemnego były kontynuowane do późnej starożytności pomimo wyraźnych migracji. W okresie mykeńskim w Grecji miejscowa populacja pochodziła w około 10% od ludności stepowej, a w 90% od rodzimej ludności egejskiej. Pochodzenie stepowe zostało odnotowane zarówno wśród członków elity, jak i wśród osób o niższym statusie społecznym. Wyniki przedstawionych badań sugerują także, że Cesarstwo Rzymskie – zarówno w swojej zachodniej, jak i wschodniej części (reprezentowanej przez Anatolię) – miało zróżnicowaną, ale podobną populację, prawdopodobnie wywodzącą się w znacznym stopniu z przedimperialnej ludności anatolijskiej.