19 listopada 1816 roku powstał Uniwersytet Warszawski. Jedną z osób popierających założenie uczelni był urodzony 266 lat temu, również w listopadzie, Stanisław Kostka Potocki. Jego dokonania na rzecz UW – w tym zaprojektowanie godła – przypominają na łamach pisma uczelni „UW” prof. Jerzy Miziołek oraz dr Adam Tyszkiewicz.

Idąc śladami brata Ignacego, zainteresował się polityką i stał się niezwykle aktywnym posłem, zwłaszcza w czasach Sejmu Czteroletniego. Upadek Rzeczypospolitej spowolnił jego karierę, ale jej nie zatrzymał. Stanisław Kostka Potocki stał się jedną z ważniejszych postaci czasów Księstwa Warszawskiego, a potem – pomimo niechęci Aleksandra I – Królestwa Kongresowego. Był to okres jego największej aktywności. Mimo działalności politycznej i administracyjnej znajdował czas na uczestnictwo w pracach Towarzystwa Przyjaciół Nauk, interesując się zagadnieniami sztuki, literatury i historii. Szczególne zasługi położył w dziedzinie organizacji i rozwoju systemu szkolnictwa. I pomimo że nie udało się mu utworzyć w czasach Księstwa Warszawskiego uniwersytetu w Warszawie, powstałe wówczas Szkoła Prawa i Szkoła Lekarska pomyślane były tak, by w sprzyjających okolicznościach można je było bez większego trudu przekształcić w jedną uczelnię. I tak też się stało.

Siedziba uczelni

Przegląd akwarel i rysunków zachowanych w Bibliotece Narodowej i Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie (BUW) uświadamia z całą mocą, że od momentu utworzenia w 1808 roku pierwszego wydziału (Szkoły Prawa) Stanisław Kostka Potocki, wspierany przez Stanisława Staszica, czuwał nad procesem powstawania przyszłej pięciowydziałowej uczelni. 

W maju 1811 roku zapadła decyzja o umieszczeniu Szkoły Prawa w Pałacu Kazimierzowskim i założeniu przy nim ogrodu botanicznego, utworzonego na użytek kolejnego wydziału – Szkoły Lekarskiej – powołanej do życia w 1809 roku. W tym samym roku za sprawą Potockiego rozpoczął się proces kupowania dla kolejnego wydziału (Nauk i Sztuk Pięknych) zbiorów Stanisława Augusta. Potockiemu udało się wykorzystać przejściowy okres liberalnego nastawienia Aleksandra I i uzyskał on zgodę na otwarcie uczelni. Podstawą dyplomu fundacyjnego z 19 listopada 1816 roku był „Projekt do urządzenia hierarchii akademickiej w krajach Księstwa Warszawskiego” z 1815 roku. To wtedy Potocki zamówił u Zygmunta Vogla plan Uniwersytetu wykonany w technice akwareli, który przetrwał do naszych czasów.

Inauguracja Uniwersytetu

Z okazji oficjalnego założenia (19 listopada 1816 roku) i inauguracji (14 maja 1818 roku) Uniwersytetu Warszawskiego Potocki pomyślał o przygotowaniu pamiątkowego medalu, który miał być wręczany ważnym politykom oraz rozesłany po innych uczelniach w Europie. Po długich negocjacjach toczonych z Wydziałem Nauk i Sztuk Pięknych (odpowiedzialnym za projekt numizmatu) postanowiono, że medal ma być ozdobiony popiersiami cesarza Aleksandra I i bogini Minerwy oraz zawierać krótki napis CAESARE FELIX. Wybito w sumie 238 medali. Złote otrzymali m.in. cesarz Aleksander I i jego brat książę Konstanty, srebrne zaś trafiły do wielu uniwersytetów europejskich: m.in. do Wiednia, Sankt Petersburga, Wilna, Kopenhagi i kilku uniwersytetów niemieckich.

Przed inauguracją Potocki zadbał również o zaprojektowanie godła uczelni. Przedstawiało ono tradycyjnego polskiego orła w koronie, z rozpostartymi skrzydłami, trzymającego w szponach gałązkę palmową i laurową, które symbolizowały odpowiednio cierpliwość i nagrodę. Dodatkowo orła otoczono pięcioma gwiazdkami, oznaczającymi wydziały akademickie.

Prestiż Uniwersytetu budował Potocki nie tylko poprzez nabywanie dzieł artystycznych, wznoszenie monumentalnych gmachów czy kreowanie znaków uczelnianych, ale także za pomocą słowa. W czasie pełnienia funkcji zwierzchnika edukacji wygłosił kilka okolicznościowych mów publicznych. Tę najsłynniejszą wypowiedział 14 maja 1818 roku w kościele Świętego Krzyża podczas oficjalnej inauguracji uczelni. Mówił wówczas m.in.: „Wznosi się Uniwersytet nad wszystkie inne szkoły, jak cedry Libanu, nad inne choć potężne drzewa, […] Uniwersytet jest jej kresem, u którego stanąwszy, młodzieniec może sobie powiedzieć: po długiej i trudnej podróży doszedłem do mety”.