Teotl było kluczowym pojęciem religii Indian Nahua. Czy oznaczało ono boga, rodzaj energii, istotę z zaświatów? Odpowiedź na to pytanie jest głównym celem projektu „Teotl: kompleksowa analiza głównej kategorii religijnej przedhiszpańskiego Środkowego Meksyku”. Na jego realizację dr Agnieszka Brylak z Wydziału Neofilologii UW otrzymała prestiżowy Starting Grant przyznany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERC).
Dr Agnieszka Brylak będzie realizować projekt „Teotl: kompleksowa analiza głównej kategorii religijnej przedhiszpańskiego Środkowego Meksyku”. Jest to pierwszy samodzielny grant przyznany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (European Research Council, ERC), który otrzymała badaczka z Wydziału Neofilologii UW.
Wiele znaczeń
Projekt ma na celu wyjaśnienie znaczenia teotl, centralnej kategorii przedhiszpańskiej religii Nahua, poprzez analizę czterech obszarów. Pierwszy z nich obejmie rewizję i dekonstrukcję „azteckiego panteonu” – ogółu bóstw, przez wieki konstruowanego w literaturze przedmiotu, na wzór panteonów greckiego i rzymskiego. Drugi to zestawienie teotl z innymi, pokrewnymi i związanymi ze sferą sacrum, zjawiskami. Trzeci dotyczy analizy filologicznej terminów i wyrażeń w historycznym języku nahuatl (udokumentowanym w źródłach z XVI–XVIII w.), zawierających rdzeń teo. Czwarty obszar to zbadanie, w jaki sposób kategoria teotl została wykorzystana w pismach chrześcijańskich.
– Skolonizowani na początku XVI wieku Indianie Nahua, potocznie zwani Aztekami, stworzyli jedną z najlepiej udokumentowanych rdzennych kultur amerykańskich. Zainteresowani nią badacze od dziesiątków lat publikują prace na temat „mitologii” czy „religii” azteckiej, choć, paradoksalnie, główna kategoria religijna Indian Nahua, teotl, wciąż pozostaje niezrozumiana. Czym jest teotl? Najczęściej podawana odpowiedź na to pytanie brzmi, że teotl to „bóg”. Jednak wystarczy zagłębić się w teksty źródłowe, by zrozumieć, że jest to odpowiedź wysoce nieprecyzyjna: to słowo określa również m.in. władców, kobiety zmarłe przy porodzie, zwierzęce awatary, a nawet Hiszpanów i ich konie. Jest to jedno z najbardziej fundamentalnych pytań, jakie można zadać w moim obszarze zainteresowań i stało się ono inspiracją oraz katalizatorem dla tego projektu – mówi dr Agnieszka Brylak z Wydziału Neofilologii UW.
Holistyczna analiza
Projekt realizowany będzie przez dr Agnieszkę Brylak wraz z interdyscyplinarnym międzynarodowym zespołem badaczy: historyków, religioznawców, antropologów kulturowych, filologów, znawców mezoamerykańskich systemów komunikacji graficznej i archeologów. Naukowcy analizować będą alfabetyczne teksty kolonialne należące do różnych gatunków, rdzenne księgi z okresu przedhiszpańskiego oraz dane ikonograficzne z artefaktów archeologicznych pochodzących ze Środkowego Meksyku.
Uzyskanie odpowiedzi na pytania badawcze możliwe będzie za pomocą krytyki historycznej źródeł, analizy mezoamerykańskich systemów komunikacji graficznej, wykorzystania narzędzi z zakresu antropologii symbolicznej, historii religii i religioznawstwa porównawczego, analizy sieciowej w badaniach historycznych, a także wykorzystania innych narzędzi z zakresy filologii, kognitywistyki i ikonografii.
– Po raz pierwszy w historii badań mezoamerykanistycznych kategoria teotl zostanie poddana kompleksowej analizie: nieograniczającej się jedynie do badań nad istotami tradycyjnie postrzeganymi jako „bóstwa”, obejmującej wszystkie istniejące kategorie źródeł historycznych, aplikującej rozmaite, uzupełniające się metody pozyskiwania i analizy danych oraz uwzględniającej jak najszerszą gamę pojęć i zjawisk powiązanych z teotl. Tradycyjne metody badawcze wesprzemy humanistyką cyfrową, dzięki czemu możliwe będzie przezwyciężenie dotychczasowych trudności związanych z zarządzaniem ogromną ilością danych dostępnych w źródłach – mówi dr Agnieszka Brylak.
Wyniki projektu pozwolą, w szerszej perspektywie, zrozumieć system wierzeń przedhiszpańskich Indian Nahua. Planowanym efektem badań będzie także m.in. ogólnodostępna baza danych online zawierająca informacje na temat przedhiszpańskich istot zaświatowych określanych terminem teotl, ich imion, tytułów i atrybutów.
Wysokość grantu przyznanego przez ERC na realizację projektu „Teotl: kompleksowa analiza głównej kategorii religijnej przedhiszpańskiego Środkowego Meksyku” wynosi 1 499 925 euro. Rozpoczęcie projektu planowane jest na październik 2023 roku. Jego realizację zaplanowano na pięć lat.
Dr Agnieszka Brylak jest adiunktem w Instytucie Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich na Wydziale Neofilologii UW i koordynatorką zespołu badawczego CEM+ (Centro de Estudios Mesoamericanos +) afiliowanego na tym wydziale. W latach 2013–2017 pracowała w projekcie ERC Starting Grant „Europe and America in Contact: A Multidisciplinary Study of Cross-Cultural Transfer in the New World Across Time” na Wydziale „Artes Liberales” UW. W latach 2017–2021 kierowała międzynarodowym zespołem badawczym w ramach projektu „O farsach i trefnisiach. Humor i śmiech w przedhiszpańskiej i kolonialnej kulturze Indian Nahua w perspektywie antropologicznej oraz w kontekście kontaktu z kulturą hiszpańską (XVI–XVII wiek)” finansowanego z grantu NCN Sonata. Otrzymała również stypendium „Start 2016” Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców (2018–2021). Dr Agnieszka Brylak odbyła staże badawcze na Uniwersytecie w Sewilli (2014, w ramach ministerialnego programu „Mobilność Plus III”) oraz w bibliotekach The John Carter Brown Library (Brown University) w Providence i Dumbarton Oaks Research Library and Collection (Harvard University) w Waszyngtonie.