20 lipca obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Szachów. Skąd pochodzi ta gra? Co się kryje w kopalnym DNA bierek szachowych znalezionych w sandomierskim średniowiecznym domostwie? Kwestię tę zbadali naukowcy z Centrum Nowych Technologii UW, o czym piszemy na łamach letniego wydania pisma uczelni „UW”.
W 1962 roku podczas prac wykopaliskowych na Wzgórzu św. Jakuba w Sandomierzu archeolodzy z Polskiej Akademii Nauk odkryli pod podłogą średniowiecznego budynku w pobliżu klasztoru dominikanów szachy podróżne z XII wieku. Znalezisko jest o tyle unikatowe, że składa się z niemal kompletnego zestawu figur wykonanego, jak początkowo sądzono, z kości egzotycznych zwierząt, m.in. słonia. W ubiegłym roku zespół z Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego z udziałem dr. hab. Mateusza Bacy, dr Danijeli Popović i doktoranta Michała Gołubińskiego przeprowadził badania genetyczne wybranych trzech pionków szachów sandomierskich.
– Zadanie to było dużym wyzwaniem, bo kopalne DNA w tego rodzaju okazach muzealnych zachowuje się w bardzo małych ilościach, zaś na drugiej szali mocno ważyła unikalność szachów sandomierskich i wielkość bierek. Do analiz koniecznie było pobranie materiału w postaci prochu kostnego, tak aby w najmniejszym możliwym stopniu uszkodzić okazy – mówi dr Popović.
– Wyniki analizy genetycznej umożliwiły nam określenie materiału, z którego wykonany został pierwszy, najbardziej ozdobny okaz, jako kości konia domowego, zaś okaz z drugiego zestawu – kości krowy. Trzeci okaz, który różnił się od pozostałych figurek i najprawdopodobniej został dorobiony później, wykonano z kości lub poroża jelenia szlachetnego – opowiada badaczka.
Dr Danijela Popović planuje kontynuację badań nad znaleziskiem we współpracy z zespołem Muzeum Zamkowego w Sandomierzu: – W pierwszej kolejności poddamy analizie kolejne pionki szachów sandomierskich pod kątem genetycznym. Sprawdzimy, czy do ich wykonania użyto kości innych zwierząt. Bardzo istotne będzie też datowanie radiowęglowe każdego pionka i umieszczenie szachów sandomierskich w kontekście czasowym.
W najnowszym numerze pisma uczelni „UW” można przeczytać o analizie genetycznej prochu kostnego średniowiecznych bierek szachowych w Laboratorium Paleogenetyki i Genetyki Konserwatorskiej CeNT UW oraz spróbować wraz z naukowcami odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób niemal kompletny zestaw szachów podróżnych z XII wieku znalazł się w Sandomierzu.
