Dlaczego ludzie dokonywali konkretnych wyborów językowych? W jaki sposób nabywali znajomość trzech, czterech, pięciu lub nawet większej liczby języków? Dlaczego wielojęzyczność była potrzebna lokalnym społecznościom? To tylko kilka z kluczowych pytań, na które zamierza odpowiedzieć dr hab. Justyna Olko z Wydziału „Artes Liberales” w ramach projektu MULTILING-HIST, na którego realizację otrzymała właśnie prestiżowy Consolidator Grant Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC).

Zespół pod kierunkiem dr hab. Justyny Olko z Wydziału „Artes Liberales” będzie realizować projekt “Multilingual worlds – neglected histories. Uncovering their emergence, continuity and loss in past and present societies” (MULTILING-HIST). Jego celem jest rekonstrukcja, wyjaśnienie i lepsze zrozumienie przyczynowo-skutkowych mechanizmów oraz procesów stojących za powstawaniem, ciągłością, redukcją i utratą (a także ewentualnym ponownym pojawieniem się) wielojęzyczności w kontekstach historycznych, geograficznych, społecznych, politycznych i kulturowych.

Przedsięwzięcie zostało wyróżnione przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (European Research Council, ERC), która przyznała na jego realizację prestiżowy Consolidator Grant w wysokości blisko 2 mln euro.

Wypełnianie luk

Projekt realizowany będzie przez pięć lat, rozpocznie się w drugiej połowie 2021 roku. Prace zespołu obejmą analizę historycznych i współczesnych obszarów koncentracji wielojęzyczności z czterech różnych regionów świata, które reprezentują różnorodne kolonialne i postkolonialne konteksty. Badania będą realizowane w Europie Środkowo-Wschodniej, Meksyku, Republice Południowej Afryki oraz na jednej z wysp Archipelagu Vanuatu w Melanezji.

– Celem projektu MULTILING-HIST jest nie tylko wypełnienie istotnych luk w stanie aktualnej wiedzy na temat mechanizmów stabilnej i niestabilnej wielojęzyczności, ale także odpowiedź na kluczowe pytania dotyczące możliwych scenariuszy i kierunków rozwoju ludzkości w przeszłości i teraźniejszości – mówi dr hab. Justyna Olko, laureatka grantu ERC.

Projekt będzie realizowany w Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego z udziałem dwóch zagranicznych instytucji partnerskich. W skład zespołu badawczego wejdą m.in. dr Heidi Colleran z Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology (Niemcy) oraz dr Alexander Andrason ze Stellenbosch University (RPA).

Wielojęzyczność w różnorodnych kontekstach

Realizowane badania obejmować będą szereg czynników wpływających na zróżnicowanie językowo-kulturowe, w tym uwarunkowania geograficzne, wzorce osadnictwa, formy organizacji społeczno-politycznej i lokalnej ekonomii, dynamikę zmian demograficznych, relacje międzygrupowe, normy i praktyki społeczno-kulturowe (np. rodzaj zawieranych małżeństw), rolę wierzeń, religii, systemów edukacji i obecność pisma, a także takie czynniki, jak kolonializm, nacjonalizm i rozwój państw narodowościowych.

Analizowane będą także czynniki socjolingwistyczne, dotyczące m.in. wzorców codziennych interakcji społecznych i komunikacji, sposobów przekazywania i socjalizacji języka, lokalnych hierarchii językowych oraz ideologii i polityk językowych.

– Dlaczego ludzie dokonywali konkretnych wyborów językowych? W jaki sposób nabywali znajomość  trzech, czterech, pięciu lub nawet większej liczby języków? Jakie procesy i konfiguracje czynników pozwalały na trwanie wielojęzyczności? I dlaczego była ona potrzebna lokalnym społecznościom? To tylko niektóre z kluczowych pytań, na które zamierzamy odpowiedzieć w ramach projektu MULTILING-HIST – mówi dr hab. Justyna Olko.

Uzyskanie odpowiedzi możliwe będzie dzięki zastosowaniu wielodyscyplinarnej metodologii, łączącej badania źródeł historycznych i współczesnych oraz metody jakościowe i ilościowe. W projekcie wykorzystane zostaną narzędzia z różnorodnych dziedzin i dyscyplin: historii, lingwistyki, antropologii społecznej i kulturowej, ekonomii behawioralnej, modelowania matematycznego i mapowania GIS.

Przeszłość kluczem do zrozumienia teraźniejszości

Wyniki badań dostarczą fundamentalnej wiedzy na temat tego, jak powstawała, rozwijała się i była kontynuowana różnorodność językowa, a zarazem dlaczego w niektórych przypadkach uległa ona zanikowi. Na podstawie uzyskanych rezultatów naukowcy zrekonstruują przyczynowo-skutkowe modele oraz przebieg ewolucji historycznej i współczesnej wielojęzyczności na wybranych obszarach czterech kontynentów: Europy, Ameryki, Afryki i Oceanii.

Planowanym efektem badań jest także powstanie zaleceń i narzędzi do opracowywania polityk językowych, które będą w bardziej skuteczny sposób wspierać zachowanie różnorodności językowo-kulturowej. Będą one opracowane na podstawie wyników analizy rozległych danych i modeli stworzonych przez zespół badawczy.

– Lepsze poznanie mechanizmów i trajektorii wielojęzyczności pomoże nam zrozumieć głębsze przyczyny i skutki tego kluczowego aspektu interakcji międzyludzkich w przeszłości i czasach nam współczesnych. Dzięki temu możliwe będzie stworzenie bardziej skutecznych narzędzi oraz strategii umożliwiających efektywniejsze zarządzanie różnorodnością językowo-kulturową w dzisiejszym zglobalizowanym świecie, w którym tak bardzo zagrożone są lokalne języki, a ich użytkownicy są marginalizowani i dyskryminowani – podkreśla dr hab. Justyna Olko.