Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymała w tym roku trójka naukowców zaangażowanych w obserwacje LIGO/Virgo, profesorowie Rainer Weiss, Barry C. Barish oraz Kip S. Thorne. Królewska Szwedzka Akademia Nauk nagrodziła ich za wkład w odkrycie fal grawitacyjnych, których pierwsza detekcja miała miejsce w 2015 roku. W pracach LIGO/Virgo uczestniczą astronomowie z UW.
14 września 2015 roku detektory Laserowego Obserwatorium Interferometrycznego Fal Grawitacyjnych – LIGO (Interferometer Gravitational-wave Observatory), znajdujące się w Livingston (w stanie Luizjana) i Hanford (w stanie Waszyngton) zarejestrowały fale grawitacyjne powstałe w wyniku zderzenia dwóch czarnych dziur. Badania fal grawitacyjnych przeprowadzone zostały na podstawie danych pochodzących z obu detektorów przez Zespół LIGO Scientific Collaboration (LSC) oraz Virgo Collaboration. Grupa LSC składa się z ponad 1000 naukowców z USA i 14 innych państw. Zespół Virgo Collaboration liczy ponad 250 fizyków i inżynierów należących do 19 różnych grup badawczych w Europie.
Istotny wkład w doprowadzeniu do pierwszej bezpośredniej obserwacji fali grawitacyjnej z układu podwójnego czarnych dziur wniosło 15 polskich naukowców pracujących w grupie POLGRAW, będącej członkiem projektu Virgo. Troje naukowców z Obserwatorium Astronomicznego UW: prof. Tomasz Bulik, prof. Krzysztof Belczyński i dr Izabela Kowalska-Leszczyńska uczestniczyło w pracach grupy POLGRAW. Prof. Tomasz Bulik i prof. Krzysztof Belczyński zajmowali się badaniem astrofizycznych źródeł fal grawitacyjnych. Dr Izabela Kowalska zajmowała się analizą danych w ramach grupy poszukującej sygnałów z układów podwójnych obiektów zwartych.
Od tamtej pory fale grawitacyjne zaobserwowano jeszcze trzykrotnie. 27 września konsorcja Virgo i LIGO, ogłosiły pierwszą wspólną detekcję fal grawitacyjnych.
Istnienie fal grawitacyjnych przewidział 100 lat temu Albert Einstein w ogólnej teorii względności. Królewska Akademia Nauk w uzasadnieniu przyznania Nagrody Nobla 2017 za detekcję fal grawitacyjnych opisała historię badań, które umożliwiły odkrycie. Wśród przełomowych prac wymieniono 4 publikacje prof. Andrzeja Trautmana z Wydziału Fizyki UW. Prof. Trautman był jednym z pierwszych badaczy, którzy potwierdzili istnienie fal grawitacyjnych. W latach 60. XX wieku razem z amerykańskim fizykiem Ivorem Robinsonem opublikowali opis prostych fal grawitacyjnych będących ścisłymi rozwiązaniami równań ogólnej teorii względności. Wykłady prof. Trautmana w King’s College w Londynie były inspiracją dla wielu wybitnych badaczy teorii względności m.in. Denisa Sciamy czy Rogera Penrose’a. To dzięki wychowankowi UW i polskiej szkole relatywistycznej opracowano metody numeryczne, których używa się do obliczania emisji fal powstałych na skutek zderzenia czarnych dziur. Od 2003 roku prof. Trautman jest na emeryturze. W ubiegłym roku studenci UW mieli okazję posłuchać jego wykładu o historii poszukiwań fal grawitacyjnych i ich detekcji w ramach cyklu „Zapytaj fizyka”. Nagranie z wykładu