Laboratorium Badań Naukoznawczych, Centrum Badań nad Uprzedzeniami oraz Wydział Zarządzania UW uczestniczyły w międzynarodowym projekcie badania zaufania do naukowców i nauki Trust in Scientists and Science-related Populism. Wyniki badania, w którym udział wzięły  prawie 72 tys. osób, opublikowano w czasopiśmie „Nature Human Behaviour”. 

241 badaczy ze 169 instytucji zbadało zaufanie do naukowców w ramach projektu Trust in Scientists and Science-related Populism (TISP). Projektem TISP kierowali dr Viktoria Cologna (Harvard University, ETH Zürich) i dr Niels G. Mede (Universität Zürich). Wyniki badań zostały przedstawione w artykule Trust in scientists and their role in society across 68 countries opublikowanym w czasopiśmie „Nature Human Behaviour”.

W projekt włączyli się badacze z Uniwersytetu Warszawskiego. Dr Adam Płoszaj i Ewa Zegler-Poleska z Laboratorium Badań Naukoznawczych UW nawiązali współpracę z badaczkami z Politechniki Lwowskiej dr Iryną Mudrą i dr Marianą Kitsą, dzięki czemu możliwe było przeprowadzenie badania TISP w Ukrainie w lutym 2023 roku. Przy ukraińskiej edycji współpracowali także prof. Michał Bilewicz oraz Michał Wypych z Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW, a w edycję polską badania zaangażowany był prof. Przemysław Hensel z Wydziału Zarządzania UW. Ukraińska edycja badania objęła ponad tysiąc osób, a polska – ponad trzy tysiące osób.

Aby zebrać dane w jak największej liczbie krajów, projekt przyjął formę Many Labs, tzn. zespoły naukowe na całym świecie zbierały dane za pomocą tego samego kwestionariusza przetłumaczonego na 37 języków. Współpraca naukowa umożliwiła przebadanie 71 922 osób w 68 krajach, w tym w wielu słabo dotychczas zbadanych krajach tzw. globalnego Południa. Dane zbierano od listopada 2022 roku do sierpnia 2023 roku.

Kluczowe wnioski

W 68 krajach badanie wykazało, że większość społeczeństwa ma stosunkowo wysokie zaufanie do naukowców (średni poziom zaufania = 3,62, w skali od 1 = bardzo niskie zaufanie do 5 = bardzo wysokie zaufanie), a większość postrzega ich również jako wykwalifikowanych (78%), uczciwych (57%) i troszczących się o dobro ludzi (56%).

Większość uczestników badania opowiada się za tym, by nauka odgrywała aktywną rolę w społeczeństwie i kształtowaniu polityki. Na całym świecie 83% respondentów uważa, że naukowcy powinni komunikować się na temat nauki z ogółem społeczeństwa. 23% uważa, że naukowcy nie powinni aktywnie opowiadać się za konkretnymi politykami. 52% uważa, że naukowcy powinni być bardziej zaangażowani w proces kształtowania polityki.

– Wyniki projektu TISP potwierdzają poprzednie badania, w których wykazano znaczne różnice między krajami i grupami demograficznymi. W szczególności widać, że w krajach zachodnich osoby o prawicowych poglądach politycznych mają mniejsze zaufanie do naukowców niż osoby o poglądach lewicowych. Jednak w większości krajów orientacja polityczna i zaufanie do naukowców nie były ze sobą powiązane – mówią dr Adam Płoszaj i Ewa Zegler-Poleska z z Laboratorium Badań Naukoznawczych UW.

Wyniki badania uwidoczniły też m.in., że na całym świecie mniej niż połowa respondentów (42%) uważa, że naukowcy zwracają uwagę na poglądy innych. Ponadto wiele osób uważa, że priorytety nauki nie zawsze są zgodne z ich własnymi priorytetami.

Osoby uczestniczące w badaniu przypisywały wysoki priorytet badaniom poświęconym poprawie zdrowia publicznego, rozwiązywaniu problemów energetycznych i zmniejszaniu ubóstwa. Badania nad rozwojem technologii obronnych i wojskowych miały natomiast niższy priorytet. Uczestnicy badania uważają, że nauka traktuje rozwój technologii obronnych i wojskowych bardziej priorytetowo, niż oni sami tego oczekują.

Postpandemiczne spojrzenie

Badanie należy do najbardziej kompleksowych postpandemicznych spojrzeń na zaufanie do naukowców, oczekiwania społeczne dotyczące ich zaangażowania w społeczeństwo i kształtowanie polityki oraz poglądy opinii publicznej na temat priorytetów badawczych.

Pełne dane zebrane podczas badania oraz ich szczegółowy opis zostały opublikowane w czasopiśmie „Scientific Data”. Zbiór zawiera również dane na temat populizmu związanego z nauką, komunikacji naukowej oraz publicznego postrzegania zmian klimatu.

Autorzy opracowali również tzw. dashboard umożliwiający interaktywne przeglądanie danych i porównywanie wyników badania w różnych krajach (dostępny tutaj:  https://www.tisp-manylabs.com/explore-tisp-data).

Przeprowadzenie badania TISP w Ukrainie zostało sfinansowane przez Laboratorium Badań Naukoznawczych działające w ramach Programu IDUB. Kierownikiem działania jest dr Adam Płoszaj. Jednostką koordynującą działanie jest Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) UW.