Na łamach międzynarodowego naukowego czasopisma „Folia Primatologica” ukazał się artykuł, którego współautorem jest dr Thurston Cleveland Hicks z Wydziału „Artes Liberales” UW. Naukowiec brał udział w trwających 12 lat badaniach nad kulturą szympansów z Lasu Bili, przyczyniając się do odkrycia nowego, nieznanego wcześniej, bogactwa zachowań charakterystycznego dla podgatunku szympansa wschodniego (Pan troglodytes schweinfurthii).

Okazuje się, że różnorodność kultur, zwyczajów i wzorców zachowań jest domeną nie tylko ludzi, ale również bliskich im ewolucyjnie szympansów. Grupa naukowców z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka (Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology) w niemieckim Lipsku oraz Uniwersytetu Warszawskiego przedstawiła nieodkryte do tej pory schematy postępowania szympansów z regionu Bili-Uéré (położonego w północnej części Demokratycznej Republiki Konga). Wnioski z badań, które prowadzono przez 12 lat, zostały zaprezentowane na łamach międzynarodowego naukowego pisma „Folia Primatologica” poświęconego ssakom naczelnym.

Kultura szympansów z Lasu Bili

Szympansy mają najbardziej skomplikowaną i zróżnicowaną kulturę materialną spośród wszystkich ssaków naczelnych – z wyjątkiem człowieka. Przedstawiciele tych żyjących w afrykańskich tropikach zwierząt potrafią wykazywać różnorodne zachowania, zauważalne w obrębie gatunku lub podgatunku, a niewystępujące u pozostałych. Na przykład szympansy z Afryki Zachodniej, na przykład, jako jedyne, posługują się kamiennymi i drewnianymi młotami podczas łupania orzechów. Świadomość stopnia kulturowego zróżnicowania tych naczelnych jest istotna w procesie naukowego poznania prawdopodobnych tradycji i zwyczajów najdawniejszych przodków człowieka.

W ramach poprzednich badań udokumentowano kilka rozpowszechnionych na dużą skalę wzorców zachowań szympansów. Wymienić tu można m.in. wykorzystywanie maczug do demontażu uli (Afryka Środkowa) czy długich gałęzi do zagarniania alg (wybrzeże Afryki Zachodniej).

Badania zespołu naukowców z Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology i UW dotyczyły kultury podgatunku szympansa wschodniego (Pan troglodytes schweinfurthii) zamieszkującego region Bili-Uéré (szympansy z Lasu Bili) w północnej części Demokratycznej Republiki Konga. Naukowcy opisali zestaw unikatowych typów zachowania tych zwierząt przebywających na obszarze liczącym co najmniej 50 tys. km². – Podczas 12-letniej pracy udokumentowaliśmy narzędzia i artefakty charakterystyczne dla szympansów w 20 obszarach badawczych. Analizowaliśmy też dane pochodzące z odchodów, resztek pokarmowych oraz gniazd tych zwierząt – tłumaczy dr Thurston C. Hicks z Wydziału „Artes Liberales” UW, współpracownik Instytutu Maxa Plancka, główny autor publikacji poświęconej wynikom badań nad szympansem wschodnim. – Opisujemy nowy zestaw narzędzi wykorzystywanych przez szympansy: długie „próbniki” do zbierania epigeicznych (naziemnych) mrówek (Dorylus), krótkie „próbniki” do wyciągania mrówek z podrodziny Ponerinae oraz bezżądłowych pszczół z nadrzewnych gniazd, cienkie pałeczki do łapania mrówek z gatunku D. kohli oraz grube kije służące dotarciu do podziemnych pszczelich gniazd – dodaje badacz.

Fot. dr T.C. Hicks

Natura polem nowych odkryć

Naukowcy przedstawili też m.in. różnice w rodzajach spożywanego pokarmu i technologiach jego przetwarzania, jakie występują między szympansami z regionu Bili-Uéré a ich krewnymi z pozostałych obszarów.

Pomimo ogólnego podobieństwa zachowań szympansów zamieszkujących tereny wzdłuż obu brzegów kongijskiej rzeki Uele reprezentujących odmienne siedliska (mozaika sawanny i lasów tropikalnych na północy i wilgotne lasy równikowe na południu), zespół naukowców zaobserwował geograficznie uwarunkowaną różnorodność zachowań, w tym odmienność wykorzystywanych przez zwierzęta narzędzi.

– W dzisiejszym technologicznie rozwiniętym świecie szanse prowadzenia badań nad nietkniętymi przez cywilizację kulturami małp, których ślady są widoczne na obszarze wielu dziesiątek tysięcy kilometrów lasu, są niezwykle rzadkie – mówi dr T. C. Hicks, dodając: – Potrzebujemy takich naturalnych laboratoriów do zrozumienia sposobu, w jaki kultura materialna rozprzestrzenia się wśród przedstawicieli rodziny człowiekowatych. Bez tego trudno wyobrazić sobie rozmaite innowacyjne rozwiązania stosowane przez naszych wspólnych ludzkich przodków w afrykańskich lasach miliony lat temu.