– Podróż Kazimierza Nowaka, którą odbył wzdłuż kontynentu afrykańskiego rowerem, pieszo, konno, czółnem i na wielbłądzie to jedno z najbardziej śmiałych dokonań podróżniczych w historii, a wysyłane przez niego listy i zdjęcia to swoista skarbnica wiedzy o Afryce lat 30. XX wieku – tak o książce „Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd” mówi Jakub Gniadzik z Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w kolejnym odcinku z cyklu Czytaj z UW.
Jakub Gniadzik ukończył studia na kierunku Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo na Uniwersytecie Warszawskim. Od niemal dziesięciu lat jest związany z Chórem Akademickim Uniwersytetu Warszawskiego, w którym śpiewa barytonem. Uczestniczył wraz z zespołem w dziesiątkach różnorodnych projektów muzycznych w kraju i za granicą.
Od 2021 roku jest zatrudniony na stanowisku młodszego bibliotekarza w Oddziale Usług Informacyjnych i Szkoleń Biblioteki Uniwersyteckiej (BUW) w Warszawie.
Nietypowy globtroter
– Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd to relacja z samotnej wyprawy Kazimierza Nowaka przez Afrykę. Podczas podróży trwającej od 1931 do 1936 roku przemierzył on kontynent z północy na południe i z powrotem. Przemieszczał się w tym czasie rowerem, pieszo, czółnem, konno i na wielbłądzie – wyjaśnia Jakub Gniadzik z BUW.
Kazimierz Nowak to urodzony w 1897 roku polski podróżnik, fotograf i dziennikarz uznawany za pioniera współczesnego reportażu. Wraz z żoną i dziećmi mieszkał w Poznaniu, gdzie w jednym z banków pracował na stanowisku księgowego. Kiedy stracił pracę i znalazł się w trudnej sytuacji finansowej, poszukiwał środków na życie jako wędrowny fotograf.
Podróżnik odbył wiele wypraw rowerowych po Polsce i Europie, a w 1931 roku dotarł do Afryki. Wyruszył z włoskiego wówczas Trypolisu i na rowerze przemierzył cały kontynent europejski. W kwietniu 1934 roku dotarł do Przylądka Igielnego w dzisiejszej Republice Południowej Afryki. Następnie niemal bez odpoczynku skierował się z powrotem na północ.
Listy z podróży
W czasie podróży Kazimierz Nowak stale pisał listy do swojej żony Marii, która następnie przekazywała je do publikacji w ówczesnej prasie. Podróżnik w ciągu pięciu lat wysłał do kraju 1242 listy.
Jego opatrzone unikatowymi fotografiami pisemne relacje z Afryki były regularnie publikowane w formie reportaży m.in. w „Dzienniku Poznańskim”, „Kurierze Poznańskim”, „Kurierze Warszawskim” i „Przeglądzie Powszechnym”, a także w czasopismach brytyjskich, francuskich oraz włoskich.
– Bogaty materiał fotograficzny dołączony do listów przedstawiający zwyczaje lokalnej ludności, afrykańską przyrodę i dzikie zwierzęta najprawdopodobniej po raz pierwszy – i być może jedyny w historii – został uwieczniony na kliszy celulozowej – podkreśla Jakub Gniadzik.
Fotografie Nowaka ukazują różne etapy jego wędrówki, przedstawiają rdzennych mieszkańców, miejscową faunę i florę, a także zachwycające afrykańskie krajobrazy. Dowiadujemy się z nich m.in., że podróżnik omijał główne szlaki komunikacyjne i dotarł do miejsc, w których Europejczycy w tym czasie jeszcze nie byli.
– W czasie swojej afrykańskiej wędrówki niejednokrotnie musiał liczyć na pomoc tubylców, którzy dawali mu jedzenie i wodę, a nawet oferowali schronienie, gdy malaria nie pozwalała mu wstać z łóżka – mówi Jakub Gniadzik.
Niestety po powrocie do Polski Kazimierz Nowak za swój wyczyn zapłacił najwyższą cenę. Nawrót malarii, wycieńczenie chorobami tropikalnymi i postępujące zapalenie płuc sprawiły, że podróżnik zmarł w wieku zaledwie czterdziestu lat.
Dla małych i dużych
Listami i reportażami publikowanymi przez Kazimierza Nowaka niemal sześćdziesiąt lat później zainteresował się Łukasz Wierzbicki. Odnalazł je, zebrał, opracował, opatrzył wstępem i opublikował w formie książki w 2000 roku.
– Od tego czasu książka Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd cieszy się niesłabnącą popularnością i doczekała się już siedmiu wydań – dodaje Jakub Gniadzik.
Na podstawie wybranych reportaży Kazimierza Nowaka Łukasz Wierzbicki wydał jeszcze książkę pt. Afryka Kazika. Skierowana do najmłodszych czytelników publikacja szybko znalazła się na liście obowiązkowych lektur szkolnych, a w październiku 2009 roku została nominowana do Ogólnopolskiej Nagrody Literackiej im. Kornela Makuszyńskiego.
Książki Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd oraz Afryka Kazika znajdują się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie w wolnym dostępie w dziale historycznym oraz w magazynie.
