– Symbol uniwersyteckiego orła otoczonego pięcioma gwiazdami wyróżnia Uniwersytet Warszawski spośród innych stołecznych uczelni. Godło UW ma zdecydowanie najdłuższą i najpiękniejszą historię, w wizerunku kryje się głębia stale aktualnych znaczeń – wyjaśnia dr Krzysztof Mordyński z Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, autor publikacji „Godło Uniwersytetu Warszawskiego. Dzieje symbolu na pieczęciach uczelni ze zbiorów Muzeum UW” w kolejnym odcinku cyklu Czytaj z UW.

Dr Krzysztof Mordyński jest absolwentem Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Studium Doktoranckiego Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskał za rozprawę pt. Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa jako tekst kultury. Idee i interpretacje.

Badacz zajmuje się historią urbanistyki i architektury Warszawy, dziejami Uniwersytetu Warszawskiego oraz muzeologią. Jest wykładowcą na studiach zaocznych i podyplomowych (varsavianistyka) na Wydziale Historii UW.

Dr Mordyński jest autorem książek, artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz scenariuszy wystaw historycznych. Jego publikacja Godło Uniwersytetu Warszawskiego otrzymała Nagrodę Główną w konkursie ACADEMIA 2024, a także wyróżnienia: Nagrody im. prof. Jerzego Skowronka 2023 oraz Nagrody im. Adama Heymowskiego 2024. Jest zdobywcą nagrody KLIO I stopnia 2021 za książkę Sny o Warszawie. Redakcja publikacji Historie MUWione. 40 obiektów na 40 – lecie Muzeum UW otrzymała Nagrodę Prezydenta Poznania 2022.

Projekty, w które był zaangażowany historyk, dwukrotnie były nominowane do Nagrody Architektonicznej Prezydenta m. st. Warszawy (w latach 2023 i 2024).

W 2019 roku otrzymał nagrodę Uniwersytetu Otwartego UW przyznawaną najlepszym wykładowcom.

W Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego jest zatrudniony od 2014 roku.

W szponach orła

– Prace nad książką zajęły mi około trzech lat. Odwiedziłem wiele archiwów, bibliotek, muzeów i zebrałem różnorodny materiał. Każde źródło miało tutaj swoje znaczenie – zarówno księgi i dokumenty, pieczęcie i tłoki pieczętne, jak również wszelkie drobne informacje rozrzucone we wspomnieniach czy artykułach prasowych, szczegóły widoczne na zdjęciach – wyjaśnia dr Krzysztof Mordyński.

Dzisiejszy wizerunek uniwersyteckiego godła to Orzeł Biały w otoczeniu pięciu gwiazd, trzymający w swych szponach gałąź wawrzynu i liść palmy. Został on ustanowiony w 1817 roku, w czasie, gdy organizowano Uniwersytet Warszawski, na samym początku historii uczelni. Później rosyjscy zaborcy wymusili usunięcie godła i zastąpienie go rozbudowanym cesarsko-królewskim znakiem Królestwa Polskiego: dwugłowego rosyjskiego orła czarnego, na którego piersi leżała tarcza z Orłem Białym. Taki wizerunek oddawał ówczesną sytuację polityczną Polski.

Godło na pieczęci

– Pieczęć uniwersytecka z godłem odgrywała bardzo ważną rolę w kształtowaniu nowej postaci Królestwa Polskiego. Tacy uczeni jak Stanisław Staszic czy Stanisław Kostka Potocki dążyli do odrodzenia państwa polskiego w nowoczesnej formie ukształtowanej ideami oświecenia – wyjaśnia dr Krzysztof Mordyński.

To właśnie według projektu Potockiego wykonano pieczęć wielką uczelni, która służyła do uwierzytelniania dyplomów magisterskich i doktorskich.

– To na Uniwersytecie Warszawskim mieli wykształcić się – w nowym duchu – prawnicy, lekarze, architekci, humaniści, fizycy czy chemicy, którzy korzystaliby z najnowszych odkryć nauki i to oni mieli popchnąć państwo polskie w nowym kierunku – wyjaśnia dr Krzysztof Mordyński i dodaje: – Pomyślne zakończenie studiów, elitarny dyplom magisterski, który gwarantował umiejętności i wiedzę kandydata, poświadczany właśnie był pieczęcią uniwersytecką.

Dzieła sztuki

W Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego przechowywane są najstarsze tłoki pieczętne z oryginalnym godłem z 1817 roku. Pierwotnie było ich kilkanaście. Do czasów dzisiejszych zachowało się tylko kilka najstarszych oraz większa grupa tłoków z kolejnych dekad XIX wieku.

– To niemalże cud, że przetrwały one wszystkie burzliwe dzieje Polski i naszej uczelni. To posłańcy z przeszłości do czasów dzisiejszych, ich badanie pozwala przybliżyć idee towarzyszące powstawaniu uczelni – mówi dr Mordyński.

Nie należy mylić tłoków pieczętnych ze zwykłymi pieczątkami. Ze względu na to, że uwierzytelniały one bardzo ważne dokumenty, musiały być specjalnie wykonane.

– Grawerzy wycinali wyrafinowany rysunek orła na matrycy tłoka pieczętnego. Tak naprawdę tłoki pieczętne są małymi dziełami sztuki, co jest szczególnie widoczne na fotografiach w powiększeniu prezentowanych w publikacji – wyjaśnia historyk.

Wizerunek Orła Białego w otoczeniu pięciu gwiazd trzymający w swych szponach gałąź lauru i liść palmy jest również wizytówką uniwersyteckiego kampusu przy Krakowskim Przedmieściu, znajduje się bowiem na Bramie Głównej. Po raz pierwszy wizerunek Orła Białego został umieszczony na bramie w 1916 roku. Metalowy orzeł miał nieco inne proporcje niż ten z czasów Potockiego – był nieco smuklejszy i miał wyżej podniesione skrzydła – został jednak zniszczony zaraz po wybuchu wojny w 1939 roku. Na Krakowskie Przedmieście powrócił dopiero w latach 80. XX wieku.

Książka dr. Krzysztofa Mordyńskiego pt. Godło Uniwersytetu Warszawskiego. Dzieje symbolu na pieczęciach uczelni ze zbiorów Muzeum UW znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie w wolnym dostępie w dziale Oświata.