– Planety, a zwłaszcza te pozasłoneczne, są obiektami, które fascynują ludzi od zawsze. Zastanawiamy się, czy poza Ziemią jest życie i czy spotkamy kiedyś mieszkańców innych światów. Z punktu widzenia astronoma bardzo ważne jest odkrycie jak największej liczby planet pozasłonecznych. Jednak nie tylko liczba planet jest ważna do zrozumienia teorii ich powstawania. Bardzo istotne jest również to, aby badać je w różnorodnych środowiskach, czyli w różnych miejscach w naszej galaktyce, a najlepiej też w innych galaktykach – mówi dr Dorota Skowron z Obserwatorium Astronomicznego UW, laureatka prestiżowego Starting Grant Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). Badaczka opracuje nową metodę, która pozwoli odkrywać odległe układy planetarne.
Dr Dorota Skowron z Obserwatorium Astronomicznego UW otrzymała Starting Grant przyznawany przez European Research Council (ERC) na realizację projektu „A MISTery of Long Secondary Periods in Pulsating Red Giants – Traces of Exoplanets?” (LSP-MIST). Jego celem jest stworzenie zupełnie nowej metody odkrywania planet w najdalszych częściach Drogi Mlecznej, ale również w innych galaktykach. Kwota dofinansowania to ponad 1,38 mln euro.
– Wykorzystam gwiazdy zmienne zwane LSP, z ang. long secondary periods. Wydaje się, że gwiazdy te to w rzeczywistości układy podwójne, w których jasna gwiazda-olbrzym jest obiegana przez tajemniczy obiekt zanurzony w chmurze pyłu. Podejrzewamy, że ten obiekt to dawna planeta, która zebrała część materii, utraconą przez gwiazdę w formie wiatru gwiazdowego w końcowych etapach jej ewolucji – tłumaczy dr Skowron.
Egzoplanety krążą wokół gwiazdy innej niż Słońce. Do tej pory odkryto ich ponad 4 500.
– Niestety prawie wszystkie z nich znajdują się w naszym sąsiedztwie, bo nie dysponowaliśmy do tej pory metodą, która pozwalałaby nam odkrywać odległe układy planetarne – tłumaczy dr Dorota Skowron.
Badania realizowane przez dr Skowron mogą przyczynić się do odpowiedzi na fundamentalne pytania w zakresie nauki o egzoplanetach, m.in.: jak rozmieszczone są planety w naszej i innych galaktykach?; w jaki sposób częstotliwość ich występowania zależy od składu chemicznego i gęstości ich środowisk?
Egzoplanetarna rewolucja
Nowa metoda mogłaby zrewolucjonizować dziedzinę wykrywania egzoplanet, umożliwiając znajdowanie pozasłonecznych układów planetarnych w dalekich zakątkach Drogi Mlecznej, a zwłaszcza w innych galaktykach, co jest niemożliwe z wykorzystaniem wyłącznie obecnie znanych technik.
– Będziemy też mogli od razu zastosować tę metodę do setek tysięcy gwiazd LSP, które już zostały odkryte przez projekt OGLE, zarówno w całej naszej Galaktyce, jak i w pobliskich galaktykach. Oznacza to setki tysięcy nowych planet, czyli wielki krok w kierunku zrozumienia tego, jak powstaliśmy – dodaje dr Skowron.
Badaczka pracuje w zespole realizującym projekt OGLE (Optical Gravitational Lensing Experiment), pod kierownictwem prof. Andrzeja Udalskiego. To najbardziej prestiżowy projekt polskiej astronomii. Do najważniejszych celów tego wielkoskalowego przeglądu nieba należą: poszukiwanie planet pozasłonecznych, badanie ciemnej materii za pomocą obserwacji zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego, analiza struktury Galaktyki oraz analiza zmienności monitorowanych w długich skalach czasowych obiektów.
Zespół prowadzi regularne obserwacje około 2 miliardów gwiazd należących do naszej Galaktyki oraz do pobliskich Obłoków Magellana. Ogromna baza danych OGLE posłużyła do odkrycia setek tysięcy gwiazd LSP. Astronomowie z UW zajmują się m.in. wyjaśnianiem pochodzenia tzw. długiego okresu wtórnego w gwiazdowych czerwonych olbrzymach (co jest także tematem nagrodzonego przez ERC projektu dr Doroty Skowron).
Dr Dorota Skowron jest specjalistką w zakresie astrofizyki. Pracuje w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Należy do Międzynarodowej Unii Astronomicznej (International Astronomical Union). Jej zainteresowania naukowe koncentrują się m.in. na problematyce Drogi Mlecznej, populacji gwiazdowych, gwiazd zmiennych, planet pozasłonecznych. Jest autorką licznych artykułów naukowych, opublikowanych m.in. na łamach „Nature”, „Nature Astronomy”. W 2019 roku, wraz z innymi członkami zespołu OGLE, opublikowała w „Science” unikatową, trójwymiarową mapę Drogi Mlecznej. W 2020 roku uhonorowano ją m.in. Nagrodą Prezesa Rady Ministrów, Nagrodę im prof. Stefana Pieńkowskiego, przyznawana przez Fundację Marka Marii Pieńkowskiego i Fundację Kościuszkowską, Nagrodą Naukową im. Stefana Pieńkowskiego PAN, Nagrodą Naukową im. Mikołaja Kopernika PAU za „wyniki prowadzonych badań dotyczących unikalnej trójwymiarowej mapy Drogi Mlecznej zbudowanej w oparciu o gwiazdy zmienne pulsujące – cefeidy”.
Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERC) przyznała jej Starting Grant na realizację projektu pt. „A MISTery of Long Secondary Periods in Pulsating Red Giants – Traces of Exoplanets?” (LSP-MIST).