Stara Dongola to stanowisko archeologiczne położone w dzisiejszym Sudanie, w miejscu, w którym znajdowało się miasto Tungul, staronubijska stolica Makurii, potężnego średniowiecznego państwa afrykańskiego. Naukowcy z zespołu kierowanego przez dr. hab. Artura Obłuskiego z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej im. Kazimierza Michałowskiego UW odkryli w nierozpoznanym dotychczas obiekcie unikatowe malowidła przedstawiające święte postaci oraz króla Dawida, jednego z ostatnich władców makuryckich. Badania prowadzone są w ramach grantu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC).

Zespół kierowany przez dr. hab. Artura Obłuskiego, dyrektora Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej im. Kazimierza Michałowskiego (CAŚ) UW, w ramach projektu ERC Starting Grant „UMMA – Urban Metamorphosis of the community of a Medieval African capital city” dokonał odkrycia malowideł przedstawiających święte postaci. Archeolodzy, dr Lorenzo de Lellis i dr Maciej Wyżgoł, w trakcie prowadzonych prac w ostatnim sezonie wykopaliskowym odnaleźli zespół pomieszczeń z cegły suszonej, którego wnętrza pokryte były scenami figuralnymi. Odkrycia dokonano podczas eksploracji domów pochodzących z epoki Funj (XVI–XIX w. n.e.). W podłodze jednego z domów znaleziono otwór, w którym znajdowały się pomieszczenia.

Malowidła ukazują Matkę Boską, dwie postacie Chrystusa, a także scenę prezentującą triadę: Chrystusa, archanioła Michała i króla nubijskiego Dawida. Nie jest to typowe przedstawienie protekcji władcy nubijskiego przez świętych i archaniołów. Dawid był jednym z ostatnich władców chrześcijańskiej Makurii, którego panowanie wyznacza początek końca królestwa. Malowidło przedstawia króla, który kłania się zasiadającemu na obłokach Chrystusowi. Władcę wspiera archanioł Michał, którego rozłożone skrzydła otaczają opieką zarówno króla, jak i samego Chrystusa. Taka scena nie ma analogii w malarstwie nubijskim, ale podobne przedstawienia można spotkać na złotych monetach Michała Paleologa, bitych w Bizancjum pomiędzy rokiem 1259 a 1282.

– Dynamizm i bliskie umiejscowienie króla oraz świętych postaci kontrastuje z hieratycznością scen ukazanych na ścianach bocznych. Postać Matki Boskiej umieszczona po stronie północnej także nie należy do typowego repertuaru przedstawień Marii w sztuce chrześcijańskiej. Matka Boska, ukazana w dostojnej pozie, odziana jest w ciemne szaty. W jej dłoniach dostrzec można krzyż i księgę. Na przeciwległej ścianie przedstawiony jest Chrystus. Jego prawa dłoń ukazana jest w geście błogosławieństwa, a w lewej trzyma zachowaną fragmentarycznie księgę – mówi dr hab. Artur Obłuski.

Malowidłom towarzyszą inskrypcje, których odczytaniem zajmuje się dr Agata Deptuła z CAŚ UW. Jak ustalili badacze na podstawie wstępnej lektury napisów w języku greckim, są to teksty o charakterze liturgicznym.

– Inskrypcje tego rodzaju z reguły występują w przestrzeniach poza głównym ołtarzem w kościele, w których sprawowano Eucharystię. Towarzysząca głównej scenie inskrypcja staronubijska jest niezwykle trudna do rozszyfrowania. Dzięki wstępnej lekturze wiadomo już, że kilkakrotnie wspomniane jest w niej imię króla Dawida i że zawiera ona prośbę do Boga o opiekę nad miastem. Zapewne chodzi tu o Dongolę, zaś scena przedstawia właśnie króla Dawida. Król Dawid z niezrozumiałych do końca powodów zaatakował Egipt, który w ramach akcji odwetowej dokonał inwazji na Nubię i po raz pierwszy w swojej historii Dongola została zdobyta. Być może malowidło powstało w momencie, kiedy mamelucka armia zbliżała się do miasta lub już je oblegała – opisuje dr hab. Artur Obłuski.

Niewyjaśniony pozostaje także charakter i przeznaczenie samej budowli, w której badacze odnaleźli malowidła. Przypuszczają, że mógłby to być królewski kompleks kommemoratywny. Zespół pomieszczeń wykonany jest z cegły suszonej. Przestrzeń, w której znajduje się malowidło z wizerunkiem króla Dawida, przypomina kryptę, ale znajduje się siedem metrów powyżej średniowiecznego poziomu gruntu. Budowla sąsiaduje z monumentalnym obiektem sakralnym identyfikowanym przez badaczy jako wzmiankowany w tekstach Wielki Kościół Jezusa, który pełnił rolę katedry Dongoli i był najważniejszym kościołem królestwa Makurii.

Dalsze prace badawcze planowane są w kolejnym sezonie archeologicznym, na jesieni 2023 roku.

W zakończonym sezonie badacze dokonali również zabezpieczenia malowideł. Prace konserwatorskie prowadzone były przez zespół z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej im. Kazimierza Michałowskiego UW i Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem Magdaleny Skarżyńskiej (CAŚ UW).