Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej wyróżniani są wybitni badacze za ich szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe. Wśród tegorocznych laureatów jest prof. Adam Łajtar z Wydziału Archeologii UW, nagrodzony w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za interpretację źródeł epigraficznych, ukazującą religijne i kulturowe aspekty funkcjonowania średniowiecznych społeczności zamieszkujących Dolinę Nilu.

Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, tzw. polskie Noble, przyznawane są co roku wybitnym badaczom za przełomowe osiągnięcia naukowe w czterech dziedzinach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych.

Kandydatów do Nagrody FNP zgłaszają przedstawiciele świata nauki. Rada FNP pełni rolę Kapituły konkursu i dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych ekspertów i recenzentów – głównie z zagranicy – oceniających dorobek kandydatów. Nagrody są przyznawane od 1992 roku.

Uroczystość wręczenia Nagród odbyła się 7 grudnia. Zapis uroczystości można obejrzeć na kanale YouTube Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

Inskrypcje z Banganarti

Nagrodę FNP 2022 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych przyznano prof. Adamowi Łajtarowi z Wydziału Archeologii UW. Naukowiec jest wybitnym ekspertem w zakresie papirologii i epigrafiki. Kapituła konkursu doceniła go za odczytanie i interpretację inskrypcji z Banganarti, wzbogacających w znaczący sposób naszą wiedzę o kulturowych i społecznych aspektach życia średniowiecznych społeczności zamieszkujących Nubię – krainę historyczną rozciągającą się w dolinie Nilu, na pograniczu Egiptu i Sudanu.

Osiągnięcie prof. Łajtara polega na zadokumentowaniu, odczytaniu i zinterpretowaniu pod względem językowym, religijnym, społecznym i kulturowym niemal tysiąca inskrypcji, znajdujących się na ścianach tzw. Górnego Kościoła w Banganarti (Sudan Północny), odkrytego prawie 20 lat temu przez polskich archeologów. W czasach średniowiecznych Banganarti było ufortyfikowaną osadą, położoną około dziesięciu kilometrów na południe od Dongoli, stolicy chrześcijańskiego królestwa Makurii. Centrum osady zajmował kościół. Początkowo był to tzw. Dolny Kościół, a następnie, po jego zniszczeniu w połowie XI wieku, wybudowany na jego ruinach Górny Kościół, który funkcjonował prawdopodobnie do około 1500 roku. Patronem Górnego Kościoła był Archanioł Rafał, czczony jako opiekun i wspomożyciel ludzi we wszelkiego rodzaju trudnościach, szczególnie problemach zdrowotnych, oraz ich pośrednik przed Bogiem. Innym, wyraźnie widocznym aspektem kultu Archanioła Rafała w Banganarti, była opieka nad makurycką rodziną królewską, rezydującą w pobliskiej Dongoli. Kościół w Banganarti był miejscem wiecznego spoczynku dla co najmniej jednego króla Makurii. Ocalałe wewnętrzne ściany kościoła pokryte są malowidłami oraz inskrypcjami, datowanymi na XII–XIV wiek. Absolutna większość z tych inskrypcji to graffiti wyryte w tynku pokrywającym ściany budowli przez wiernych odwiedzających to miejsce kultu jako wyraz ich pobożności, materialne świadectwo ich obecności przed Bogiem i zanoszonych do Niego modlitw.

Prof. Adam Łajtar dokonał wzorcowej edycji inskrypcji, obejmującej opis ich strony materialnej, transkrypcję w języku oryginału, tłumaczenie oraz komentarz. Edycję inskrypcji zaopatrzył w bogaty materiał ilustracyjny, składający się w dużej mierze z wykonanych własnoręcznie odrysów. Opierając się na edycji, stworzył rekonstrukcję życia społecznego, religijnego i kulturowego chrześcijańskich społeczności zamieszkujących dolinę Nilu środkowego, którą umieścił na szerokim tle dziejów i kultury wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w czasach średniowiecznych.

Efektem pracy prof. Łajtara nad rozszyfrowaniem grecko-staronubijskich inskrypcji z Banganarti jest książka „A Late Christian Pilgrimage Centre in Nubia: The Evidence of Wall Inscriptions in the Upper Church at Banganarti”, wydana w 2020 roku w wydawnictwie Peeters w Belgii.