– Autor wydanej niemal sto lat temu książki uczy nas głębokiego namysłu nad metodą badania przeszłości, podkreśla potrzebę rozumienia własnej teraźniejszości, ale także stawia ważne pytania dotyczące przyszłości. Już niedługo przekonamy się, czy sprawdzą się przypuszczenia prof. Beckera dotyczące roku 2032 – tak o książce Państwo Boże osiemnastowiecznych filozofów mówi prof. Paweł Stępień z Wydziału „Artes Liberales”, dyrektor Międzydziedzinowej Szkoły Doktorskiej UW.
Prof. Paweł Stępień jest literaturoznawcą, pracownikiem badawczo-dydaktycznym na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę doktorską pt. Poeta barokowy wobec przemijania i śmierci. Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, Jan Andrzej Morsztyn obronił w 1996 roku, a w 2004 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego za rozprawę pt. Z literatury religijnej polskiego średniowiecza. Studia o czterech tekstach: Kazanie na dzień św. Katarzyny, Legenda o św. Aleksym, Lament świętokrzyski, Żołtarz Jezusów. W 2015 roku uzyskał tytuł profesora.
Do głównych obszarów badań naukowca należą dzieła literatury dawnej jako mikrokosmos kultury, a także literatura staropolska w kontekście filozofii i teologii, zwłaszcza średniowieczna literatura religijna w kontekście ówczesnej teologii, estetyki, poetyki oraz poezja polska XX wieku wobec tradycji kultury epok dawnych.
Prof. Paweł Stępień od 2021 roku jest dyrektorem Międzydziedzinowej Szkoły Doktorskiej UW. Wcześniej – w latach 2007–2016 – pełnił funkcję pełnomocnika rektora ds. jakości kształcenia.
Cztery wykłady
– Mamy do czynienia z książką, która składa się z zaledwie czterech rozdziałów, ale jej szczupła objętość równoważona jest przez wielką wagę intelektualną wykładów prof. Carla Lotusa Beckera – tak prof. Paweł Stępień mówi o książce Państwo Boże osiemnastowiecznych filozofów.
Dzieło liczy niemal sto lat. W kwietniu 1931 roku zajmujący się historią nowożytnej Europy profesor Uniwersytetu Cornella wygłosił cztery wykłady na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Yale, które następnie opublikował w maju 1932 roku. Jego niewielka książka jest jednym z ważniejszych dzieł amerykańskiej historiografii pierwszej połowy XX wieku.
– Książka ta jest poświęcona wyobrażeniom XVIII-wiecznych filozofów na temat przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, a jej przewrotny tytuł nawiązuje do ostrej walki, którą myśliciele oświecenia toczyli z tradycją chrześcijańską – mówi prof. Paweł Stępień i dodaje: – Autor z wielką przenikliwością dowodzi, że wbrew pozorom filozofowie XVIII stulecia, prowadząc namiętny spór z feudalną przeszłością, pozostawali pokrewni filozofom średniowiecznej Europy.
„Przepowiednia” autora
W 1931 roku, gdy powstaje Państwo Boże osiemnastowiecznych filozofów, dobiegający sześćdziesiątki Carl L. Becker był już powszechnie uznanym historykiem, którego badania rzuciły nowe światło na różne aspekty amerykańskiej rewolucji i narodzin Stanów Zjednoczonych. W tym samym roku uczony wygłosił wykład dotyczący metody historycznej, który prowokacyjnie zatytułował Każdy sam sobie historykiem. Przekonywał w nim, że historyk, choć zagłębia się w przeszłość, pozostaje zanurzony przede wszystkim we własnej współczesności.
– Autor, opowiadając o kulturze oświecenia, z wielką swobodą charakteryzuje i XX-wieczne, i XIII-wieczne wyobrażenia na temat świata, a jednocześnie – ponieważ oświeceni z wielkim wytężeniem wypatrywali lepszej, doskonałej przyszłości – zastanawia się, co wydarzy się za sto lat od chwili, w której wygłasza swoje wykłady – wyjaśnia prof. Stępień.
Pytanie, które postawił prof. Becker, dotyczy zbliżającego się roku 2032. Zauważywszy, że „rewolucja rosyjska, podobnie jak francuska, ma swoje dogmaty, swoje uroczystości i swoich świętych”, amerykański historyk skłania nas do namysłu, czy ta „nowa religia […] rozpowszechni się […], wygaszając swój fanatyzm i bezwzględność?” I w ostatnim akapicie swej książki snuje przypuszczenia: „Możliwe więc, że za sto lat gospodarka planowa (lub, jak wolicie, komunizm) zostanie uznana przez świat Zachodu za niezbędny fundament społecznego porządku, pokoju i dobrobytu, słowem: szczęścia ludzkości”.
– Już niedługo przekonamy się, czy domysły prof. Beckera okażą się trafne – puentuje prof. Paweł Stępień.
Książka Carla L. Beckera Państwo Boże osiemnastowiecznych filozofów i inne książki badaczy filozofii oświecenia znajdują się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie w wolnym dostępie, w dziale „Filozofia”.
