Poźnoantyczne miasto Novae, które leży na terenie Bułgarii, było siedzibą dwóch legionów wojsk: VIII legionu Augusta i I legionu Italica. Podczas minionego sezonu prac na tym stanowisku archeolodzy z Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej określili m.in. dokładną granicę i wymiary siedziby centuriona I kohorty.
Dzięki zlokalizowaniu południowej granicy siedziby centuriona I kohorty (primi pili), określono pełne jej wymiary: ok. 40 m x 60 m. Dodatkowo, pod podłogą siedziby odkryto pojemnik wykonany z płyt ceramicznych. Służył on legionistom do przechowywania żywności. W środku tej antycznej lodówki odnaleziono fragmenty naczyń i kości zwierzęce.
Naukowcy zlokalizowali też fragmenty systemów wodociągowych, wykonanych z rur ceramicznych i ołowianych oraz system kanałów odprowadzających wodę z basenów. Kanały są zbudowane z ceramicznych rur i imbreksów, a miejscami obudowane kamieniem, z dnem wyłożonym fragmentami tegul. Naukowcy odsłonili ponadto ciągi murów, jeden cały dom, a także kolejne pozostałości drewnianych baraków legionu VIII Augusta z pierwszej połowy I wieku. W odkrytym domu znajdowały się żarna, ciężarki tkackie i rybackie, jamy z kośćmi, fragmenty naczyń i monety.
Na stanowisku w Novae archeolodzy odnaleźli też wiele zabytków ruchomych. – Wśród najważniejszych z nich wymieniłbym dwa inskrybowane rzymskie ołtarze. Są one bardzo unikatowe, niewiele znamy ołtarzy, które są poświęcone Mitrze – mówi prof. Piotr Dyczek, uczestnik badań i dyrektor Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej. Ołtarz poświęcony Mitrze (Sol Invictus) został ufundowany przez legionowego „zaopatrzeniowca” (actuariusa). Drugi został poświęcony Trójcy Kapitolińskiej (Jowiszowi, Minerwie, Junonie) i ofiarowany przez signifera I legionu Italskiego. – Bardzo ciekawe są funkcje darczyńców ołtarzy: signifer, który nosi znaki legionowe, zdradzające wysoką, honorową funkcję, oraz „zaopatrzeniowiec”. Inskrypcji z przedstawieniami mężczyzn piastujących takie funkcje odnaleziono dotąd niewiele – dodaje prof. Piotr Dyczek.
Badacze odkryli też zbiór kilkudziesięciu monet. Wiele z nich pochodzi z warstw archeologicznych obejmujących okres od najazdu gockiego (połowa III wieku) do początku panowania Konstantyna Wielkiego.
W Novae – obok dwóch ekspedycji bułgarskich – działają trzy zespoły z Polski: z Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Wydziału Archeologii UW oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W pracach minionego sezonu uczestniczyła międzynarodowa grupa studentów z UW.
