Międzynarodowe konsorcjum, do którego należą badacze z Obserwatorium Astronomicznego UW, złożyło wniosek o wpisanie budowy Teleskopu Einsteina, nowatorskiego obserwatorium fal grawitacyjnych, na listę inwestycji wspieranych przez Europejskie Forum Strategiczne Infrastruktur Badawczych (ESFRI). Planowane przedsięwzięcie będzie przełomowe dla rozwoju astronomii w obszarze detekcji fal grawitacyjnych.
Europejskie Forum Strategiczne Infrastruktur Badawczych (ESFRI) jest międzyrządową platformą współpracy, którą tworzą delegaci nominowani przez ministerstwa ds. nauki państw członkowskich UE oraz państw stowarzyszonych z programem Horyzont 2020. Odgrywa ono kluczową rolę w kształtowaniu Europejskiej Przestrzeni Badawczej. W ramach swojej działalności ESFRI cyklicznie publikuje Europejską Mapę Drogową Infrastruktury Badawczej (EMBID), która gromadzi inicjatywy kluczowe z punktu widzenia budowy najnowocześniejszej na świecie bazy badawczej. Uwzględnienie inwestycji w Mapie Drogowej ESFRI oznaczać będzie otwarcie drzwi do finansowania projektu.
Wniosek do ESFRI
Teleskop Einsteina (ET) jest obecnie najnowocześniejszym projektem naziemnego obserwatorium fal grawitacyjnych trzeciej generacji. Projekt ten realizowany jest przez międzynarodowe konsorcjum 40 instytucji badawczych i uniwersytetów w Europie, które złożyły wniosek o wpisanie budowy Teleskopu na listę realizacji inwestycji ESFRI, w ramach aktualizacji Europejskiej Mapy Drogowej Infrastruktury Badawczej w 2021 roku. Dzięki temu możliwe będzie przejście projektu do fazy badań nad rozwojem nowych technologii koniecznych do jego realizacji, a także rozpoczęcie budowy samego Teleskopu.
Przedsięwzięcie zostało dofinansowane wcześniej w ramach grantu Komisji Europejskiej. Projekt wspierany jest przez 5 krajów europejskich: Włochy, Belgię, Polskę, Hiszpanię i Holandię. W Polsce badania związane z przygotowaniem do budowy Teleskopu Einsteina prowadzone są w ramach konsorcjum, do którego należą: Uniwersytet Warszawski, Centrum Astronomiczne im Mikołaja Kopernika PAN, Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Instytut Matematyki PAN, Uniwersytet w Białymstoku oraz Politechnika Warszawska. Pracami polskiego konsorcjum kieruje prof. Tomasz Bulik z Obserwatorium Astronomicznego UW.
Teleskop trzeciej generacji
Teleskop Einsteina należy do trzeciej generacji obserwatoriów fal grawitacyjnych, o zdecydowanie większej czułości, niż obecne detektory (tzw. drugiej generacji). Zastosowanie Teleskopu Einsteina umożliwi wykrycie każdej koalescencji układów podwójnych czarnych dziur o masie pośredniej w całym wszechświecie i w ten sposób przyczyni się do zrozumienia ich powstawania i ewolucji. Pozwoli także rzucić nowe światło na obiekty i zjawiska niedostępne dotychczas dla teleskopów.
Urządzenie to będzie szczegółowo badać fizykę czarnych dziur i pomoże wyjaśnić rolę ciemnej energii i ciemnej materii w strukturze wszechświata. – Teleskop Einsteina to wielki projekt, który będzie główną inwestycją w astronomii fal grawitacyjnych w Europie przez najbliższe dziesięciolecia. Dołączenie do listy ESFRI otwiera drogę do budowy tego wielkiego przedsięwzięcia, a Polska i Uniwersytet Warszawski znajdują się w ścisłym gronie jego współtwórców. Teleskop pozwoli na obserwacje czarnych dziur niemalże w całym Wszechświecie i na weryfikacje przewidywań Ogólnej Teorii Względności Einsteina – podkreśla prof. Tomasz Bulik.
Obecnie badane są dwa miejsca realizacji infrastruktury Teleskopu: Euroregion Moza-Ren na granicy Belgii, Niemiec i Holandii, oraz Sardynia we Włoszech. Decyzja o przyszłej lokalizacji Teleskopu Einsteina zostanie podjęta w ciągu najbliższych 5 lat. Jego przejściową siedzibę stanowi Europejskie Obserwatorium Grawitacyjne (EGO) we Włoszech. Zakończenie realizacji inwestycji planowane jest w 2035 roku.
