Psałterz N. Taką nazwę nadano cennej XI-wiecznej księdze rękopiśmiennej, która około XVI/XVII wieku została pocięta i wykorzystana do wzmacniania opraw książek. Analizę używanych niegdyś w ten sposób kart pergaminowych prowadzi grupa naukowców związana m. in. z Zespołem Badań nad Rękopisami SIGLUM, którego koordynatorką jest prof. Monika Opalińska z Wydziału Neofilologii UW. Badaczka zaprezentowała wyniki dotychczasowych prac podczas konferencji mediewistycznej na Uniwersytecie Warszawskim.
Pięć lat temu w Bibliotece Elbląskiej im. Cypriana Norwida odnaleziono dwa fragmenty tzw. Psałterza-N – XI-wiecznej księgi napisanej po łacinie z ciągłą glosą w języku staroangielskim. Szacuje się, że około XVII wieku rękopis pocięto, a uzyskane w ten sposób luźne karty pergaminowe wykorzystano do oprawiania starodruków zgodnie z ówczesną praktyką introligatorską. Do niedawna znane były tylko cztery fragmenty księgi: dwa paski z Pembroke College w Cambridge (obecnie przechowywane w Bibliotece Uniwersyteckiej w Cambridge), fragment bifolium z Biblioteki Miejskiej w holenderskim Haarlem oraz przeciętą na pół niekompletną kartę ze Schlossmuseum w Sondershausen w Niemczech. W roku 2022 znaleziono w Elblągu osiem kolejnych fragmentów z tego samego Psałterza, a w 2023 – niezależnie od elbląskiego odkrycia – dalsze fragmenty znaleźli naukowcy holenderscy w Archiwum Miejskim w Alkmaar.
– Odkrycie z Elbląga to ważne uzupełnienie polskiego zasobu archiwalnego, z uwagi na to, że w polskich repozytoriach nie ma praktycznie rękopisów czy też fragmentów rękopiśmiennych w języku staroangielskim – mówi prof. Monika Opalińska z Wydziału Neofilologii UW, koordynatorka Zespołu Badań nad Rękopisami SIGLUM, który wraz z badaczami z innych ośrodków naukowych realizuje projekt The N-Psalter: the analysis of manuscript fragments from Bibliotheca Meienreisiana. Dotychczasowe wyniki badań prowadzonych przez zespół zostały zaprezentowane podczas specjalnej sesji dotyczącej zabytków rękopiśmiennych. Odbyła się ona w kwietniu w ramach konferencji mediewistycznej HEART na Uniwersytecie Warszawskim.
Rękopisy i starodruki okiem badaczy
Zespół prof. Moniki Opalińskiej przeprowadził nie tylko tradycyjne badania filologiczne, jak to miało miejsce w przypadku fragmentów odnalezionych w pozostałych bibliotekach, lecz także nieinwazyjne badania fizyczne i chemiczne – zastosowano m. in. technikę fluorescencyjnej analizy rentgenowskiej (XRF) oraz Optycznej Koherencyjnej Tomografii (OCT). Ich wyniki zostały zaprezentowane w filmie dokumentalnym The N-Psalter: Uncovering the Secrets of Medieval Manuscript Fragments zrealizowanym we współpracy z Biblioteką Uniwersytecką w Warszawie (BUW).
Karty analizowane przez zespół SIGLUM pochodzą z książek należących do księgozbioru Samuela Meienreisa – XVI-wiecznego bibliofila i teologa z Elbląga. Jeden ze starodruków z jego kolekcji jest obecnie przechowywany w BUW. O przynależności tego woluminu do księgozbioru Meienreisa świadczy superekslibris odciśnięty na oprawie książki oraz jego odręczny podpis na karcie tytułowej. Zarówno ten obiekt, jak i rękopisy oraz artefakty nawiązujące do projektu Psałterz N stanowiły elementy wystawy zaprezentowanej podczas konferencji HEART. Większość obiektów pochodziła z kolekcji Gabinetu Rękopisów BUW. Wyeksponowano przede wszystkim fragmenty rękopisów jako przykład wtórnego użycia średniowiecznych kart rękopiśmiennych. Część z nich nadal stanowi element oprawy innych rękopisów: obleczenie, wyklejki lub scyzury; pozostałe fragmenty wcześniej stanowiły obleczenia opraw starych druków BUW, ale zostały oddzielone od nich w czasie zabiegów konserwatorskich.
Analizy historyczne języka i literatury angielskiej
Konferencja HEART zorganizowana na Uniwersytecie Warszawskim była poświęcona metodologii badań i nowym interpretacjom źródeł do roku 1700. Wzięli w niej udział m.in. prof. Jan Čermák (Charles University, Czechy), prof. Tamás Karáth (Comenius University, Słowacja, Pázmány Péter Catholic University, Węgry), prof. Thijs Porck (Leiden University, Holandia) i prof. Jane Toswell (University of Western Ontario, Kanada).
Tematem przewodnim wydarzenia była rocznica koronacji Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski, która miała miejsce prawdopodobnie w kwietniu 1025 r. w Gnieźnie.
